By

Przewlekła białaczka limfocytowa (CLL) jest chorobą, która wymaga kompleksowego zrozumienia zarówno przez pacjentów, jak i ich bliskich. Niniejsze kompendium zawiera najważniejsze informacje o charakterystyce choroby, jej objawach, metodach diagnostyki, dostępnych terapiach oraz możliwościach udziału w badaniach klinicznych.

CLL to najczęściej występujący rodzaj białaczki wśród dorosłych w Europie i Ameryce Północnej, dotykający w Polsce blisko 17 tysięcy pacjentów. Choć jest to choroba przewlekła, współczesna medycyna oferuje coraz skuteczniejsze metody leczenia, a badania kliniczne otwierają nowe perspektywy terapeutyczne, dając nadzieję na poprawę jakości życia i jego wydłużenie u osób zmagających się z tą chorobą.

Czym jest przewlekła białaczka limfocytowa?

Przewlekła białaczka limfocytowa (CLL od angielskiej nazwy Chronic Lymphocytic Leukemia) to nowotwór układu krwiotwórczego, który charakteryzuje się klonalną proliferacją (namnażaniem w niekontrolowany sposób) limfocytów B i ich akumulacją we krwi obwodowej, szpiku, narządach limfatycznych oraz rzadziej – pozalimfatycznych. Jest to choroba, w której z niewyjaśnionych przyczyn dochodzi do zwiększenia tempa wytwarzania nieprawidłowych limfocytów B oraz wydłużenia czasu ich przeżycia[1][2].

Od 2008 roku, zgodnie z klasyfikacją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), CLL zaliczana jest do nowotworów układu chłonnego wywodzących się z obwodowych limfocytów B. W tym typie białaczki limfocyty posiadają na swojej powierzchni charakterystyczne antygeny linii B-komórkowej (CD19, CD20, CD23) w połączeniu z antygenem typowym dla linii T (CD5)[3][1].

Układ chłonny składa się z węzłów chłonnych, śledziony i skupisk tkanki limfatycznej w narządach wewnętrznych. Wytworzone tam limfocyty krążą we krwi. W przewlekłej białaczce limfocytowej układ chłonny zaczyna produkować nadmiar nieprawidłowych limfocytów, które często mają dodatkowo upośledzony proces zaprogramowanej śmierci (tzw. apoptozy). Sprawia to, że ich liczba we krwi i szpiku jest zbyt duża, a ich nadmierna akumulacja może prowadzić do wypierania innych, niezbędnych do życia linii komórkowych[2].

Epidemiologia i czynniki ryzyka

Przewlekła białaczka limfocytowa jest jednym z najczęściej rozpoznawanych rodzajów białaczki u osób dorosłych – stanowi 25-30% wszystkich zachorowań tego typu. Szacuje się, że w Polsce na przewlekłą białaczkę limfocytową cierpi blisko 17 tysięcy pacjentów[4].

Choroba dotyka głównie osoby starsze – mediana wieku w momencie rozpoznania wynosi około 70 lat. CLL rzadko występuje przed 40. rokiem życia, a częściej diagnozuje się ją u mężczyzn niż u kobiet[3].

Choć dokładne przyczyny CLL nie są znane, zidentyfikowano pewne czynniki zwiększające ryzyko jej wystąpienia, takie jak:

  • wiek (ryzyko wzrasta znacząco po 50. roku życia)
  • płeć męska
  • występowanie CLL w rodzinie (czynniki genetyczne)
  • ekspozycja na niektóre substancje chemiczne[3][1].

Objawy i diagnostyka

Objawy przewlekłej białaczki limfocytowej

Początek choroby jest zwykle bezobjawowy i często wykrywa się ją przypadkowo – przy okazji wykonywania rutynowych badań krwi. Około 30% chorych w chwili rozpoznania nie ma żadnych objawów choroby[3][1].

Gdy objawy się pojawiają, mogą być różne i niespecyficzne, zależnie od stopnia zaawansowania choroby. Najczęstsze z nich to:

  • niebolesne powiększenie obwodowych węzłów chłonnych (limfadenopatia)
  • przewlekłe zmęczenie i osłabienie
  • utrata masy ciała (większa niż 10% w ciągu 6 miesięcy)
  • podwyższona temperatura ciała utrzymująca się dłużej niż 2 tygodnie
  • poty nocne
  • nawracające infekcje
  • powiększenie śledziony (splenomegalia) lub wątroby (hepatomegalia)[3][1][2].

W miarę upływu czasu następuje coraz bardziej wyraźne zaburzenie pracy układu krwiotwórczego: produkcja erytrocytów (krwinek czerwonych) oraz trombocytów (płytek krwi) jest stopniowo ograniczana, co może prowadzić do anemii i małopłytkowości[1].

Diagnostyka CLL

Rozpoznanie CLL opiera się przede wszystkim na badaniu morfologii krwi obwodowej i cytometrii przepływowej. W badaniu krwi stwierdza się nieprawidłowości w postaci leukocytozy z limfocytozą (czyli jednoczesne podwyższenie liczby leukocytów oraz limfocytów we krwi)[3][1].

Kluczowe dla rozpoznania CLL jest stwierdzenie monoklonalnej limfocytozy B-komórkowej we krwi obwodowej, utrzymującej się co najmniej 3 miesiące, z bezwzględną liczbą limfocytów B powyżej 5×10^9/L. Komórki CLL charakteryzują się obecnością antygenów CD19, CD20, CD23 i CD5 na powierzchni[3][1].

W procesie diagnostycznym ważną rolę odgrywają również:

  • badanie szpiku kostnego (biopsja i aspiracja)
  • badania cytogenetyczne i molekularne (identyfikacja aberracji chromosomowych i mutacji genowych)
  • badania obrazowe (USG, tomografia komputerowa)[3][1][2].

Przebieg choroby i rokowania

Przebieg przewlekłej białaczki limfocytowej jest zróżnicowany i często bezobjawowy. Ten proces chorobowy, choć niepożądany, jest jednak najczęściej i przez większość czasu dość powolny, dlatego pomimo pojawienia się w organizmie choroby, przebiega ona w sposób łagodny i skryty[3][2].

Przewlekła białaczka limfocytowa to choroba, która może latami nie powodować ujemnych skutków zdrowotnych. Historie pacjentów z CLL pokazują, że wielu z nich żyje z chorobą przez długi czas, zachowując aktywność i prowadząc satysfakcjonujące życie.

CLL pozostaje chorobą nieuleczalną z wyjątkiem nielicznych przypadków, gdy możliwe jest przeszczepienie szpiku kostnego od dawcy rodzinnego lub niespokrewnionego (tzw. przeszczepienie allogeniczne). Procedura ta wykonywana jest tylko u osób młodych (poniżej 65 r.ż.) i wiąże się z dużym ryzykiem powikłań[3].

Rokowanie w CLL zależy od wielu czynników, takich jak:

  • stadium zaawansowania choroby według klasyfikacji Rai lub Binet
  • obecność niekorzystnych aberracji cytogenetycznych (np. delecja 17p, mutacja TP53)
  • status mutacji genów immunoglobulinowych (IGHV)
  • wiek i stan ogólny pacjenta
  • choroby współistniejące[3][7].

Dostępne metody leczenia

Kiedy rozpocząć leczenie?

Osoby we wczesnym stadium choroby są obserwowane i wzywane do poradni raz na jakiś czas (zwykle co 3 miesiące). Wyjątkowo, w tej chorobie nowotworowej wcześniejsze rozpoczynanie leczenia nie wpływa na los chorego[6].

Leczenie jest konieczne, gdy następuje szybsze pogorszenie stanu pacjenta lub pojawią się:

  • znacząca limfadenopatia lub splenomegalia
  • objawy ogólne (utrata masy ciała, gorączka, nocne poty)
  • postępująca anemia lub małopłytkowość
  • krótki czas podwojenia limfocytów
  • powikłania autoimmunologiczne[3][6].

Metody leczenia CLL

Przewlekła białaczka limfocytowa jest chorobą, dla której leczenie na przestrzeni lat uległo znaczącej zmianie. Jeszcze niedawno chemioterapia była podstawą leczenia tej choroby, jednak teraz lekarze częściej wybierają terapie ukierunkowane molekularnie, które są bardziej skuteczne i mniej obciążające dla pacjentów[8].

Obecnie dostępne metody leczenia CLL obejmują:

  1. Strategia obserwacja i oczekiwanie – stosowana u pacjentów bez objawów i we wczesnym stadium choroby[6].
  2. Chemioterapia – tradycyjnie stosowane schematy to FCR (fludarabina, cyklofosfamid, rytuksymab) lub BR (bendamustyna, rytuksymab)[7][6].
  3. Immunoterapia – wykorzystanie przeciwciał monoklonalnych (np. rytuksymab, obinutuzumab) skierowanych przeciwko antygenom na powierzchni komórek białaczkowych[7][6][8].
  4. Terapie celowane – nowoczesne leki ukierunkowane molekularnie:
    • inhibitory kinazy Brutona (ibrutynib, akalabrutynib, zanubrutynib)
    • inhibitory BCL-2 (wenetoklaks)
    • kombinacje tych leków z przeciwciałami monoklonalnymi[7][9][8].
  5. Przeszczepienie allogeniczne komórek krwiotwórczych – jedyna metoda dająca szansę na wyleczenie, ale obarczona dużym ryzykiem powikłań, stosowana głównie u młodszych pacjentów z agresywnym przebiegiem choroby[3][6].

Wybór leczenia zależy od wielu czynników, w tym:

  • obecności delecji 17p lub mutacji TP53
  • stanu sprawności ogólnej pacjenta
  • chorób współistniejących
  • wieku pacjenta
  • preferencji pacjenta[7].

Badania kliniczne w leczeniu CLL

Znaczenie badań klinicznych

Badania kliniczne odgrywają kluczową rolę w rozwoju nowych metod leczenia CLL. Dzięki nim możliwe jest testowanie innowacyjnych terapii, które mogą przynieść korzyści pacjentom, u których standardowe leczenie okazało się nieskuteczne lub którzy doświadczają nawrotu choroby[10][9][8].

Uczestnictwo w badaniu klinicznym może dać pacjentom dostęp do najnowszych terapii, które nie są jeszcze powszechnie dostępne. Jak podkreśla jedna z pacjentek z CLL: „Badania kliniczne odegrały tak ważną rolę w przyszłości… w ciągu 20 lat mojego życia przebyliśmy taką odległość, że nigdy byśmy nie dotarli, gdyby nie ludzie, którzy byli przede mną w badaniach klinicznych”[5].

Przykłady aktualnych badań klinicznych w CLL

Obecnie trwa wiele badań klinicznych dotyczących leczenia CLL. W naszym ośrodku prowadzone jest badanie AVO-CLL porównujące standardową terapię obinutuzumabem w połączeniu z wenetoklaksem (Ven-Obi) z nową terapią akalabrutynibem w połączeniu z tym samym przeciwciałem monoklonalnym. Badanie skupia się na ustaleniu, czy nowa terapia z akalabrutynibem ograniczona w czasie może być równie skuteczna, ale obarczona mniejszym ryzykiem poważnych działań niepożądanych w porównaniu do dotychczasowego schematu Ven-Obi[8].

Jak znaleźć badanie kliniczne?

Pacjenci mogą korzystać z platform internetowych, które umożliwiają wyszukiwanie badań klinicznych. Jedną z takich platform jest Study Connect (http://www.bmsstudyconnect.com/pl/pl/home.html), pierwsza polskojęzyczna platforma dla uczestników badań klinicznych oraz ich rodzin. Dzięki niej pacjenci mogą wyszukać badania kliniczne pod kątem konkretnej choroby oraz swojej lokalizacji[11].

Platforma zawiera ogólne kryteria włączenia do badań klinicznych, pozwalające pacjentowi określić, czy ma szanse zakwalifikować się do badania klinicznego. Zawiera również kompendium wiedzy o badaniach klinicznych, ich celach, przebiegu oraz korzyściach wynikających z uczestnictwa[11].

Innym źródłem informacji są materiały edukacyjne serwisu Pacjent w badaniach klinicznych (http://pacjentwbadaniach.abm.gov.pl), które dedykowane są pacjentom oraz ich rodzinom. Materiały te zawierają informacje o tym, czym są badania kliniczne, w jakim celu się je wykonuje, jakie są prawa i obowiązki uczestnika badań klinicznych oraz kto czuwa nad bezpieczeństwem innowacyjnych terapii[12].

Życie z CLL – porady dla pacjentów

Codzienne funkcjonowanie

Przewlekła białaczka limfocytowa, choć jest poważną chorobą, u wielu pacjentów przez długi czas przebiega bezobjawowo lub z niewielkimi objawami. Historie pacjentów z CLL pokazują, że można prowadzić aktywne życie pomimo choroby.

Ważne aspekty codziennego funkcjonowania z CLL:

  1. Regularne badania kontrolne – systematyczne wizyty u hematologa i wykonywanie zalecanych badań pozwalają monitorować przebieg choroby i wcześnie reagować na ewentualne zmiany[2][6].
  2. Zdrowy styl życia – zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna dostosowana do możliwości, unikanie używek mogą pomóc w utrzymaniu dobrej kondycji ogólnej organizmu[2].
  3. Ochrona przed infekcjami – pacjenci z CLL mają zwiększone ryzyko infekcji, dlatego warto dbać o higienę, unikać kontaktu z osobami chorymi i rozważyć szczepienia (po konsultacji z lekarzem)[3][1].
  4. Wsparcie psychologiczne – diagnoza choroby nowotworowej może wiązać się z silnymi emocjami, dlatego warto rozważyć skorzystanie ze wsparcia psychologa lub grup wsparcia dla pacjentów onkologicznych[5][13].

Wskazówki dla pacjentów

  1. Bądź dobrze poinformowany – zdobywaj wiedzę o swojej chorobie z wiarygodnych źródeł, pytaj lekarza o niejasne kwestie[13].
  2. Miej wsparcie podczas wizyt lekarskich – jak radzi Allan, pacjent z CLL: „Dobrze jest mieć kogoś przy sobie podczas wizyt. […] trudno jest nadążać za wszystkimi postępami, jakie zachodzą w dziedzinie CLL”  [13].
  3. Rozważ udział w badaniach klinicznych – mogą one dać dostęp do najnowszych terapii i przyczynić się do rozwoju nowych metod leczenia[10][5][9][8].
  4. Korzystaj z dostępnych zasobów – organizacje pacjenckie, platformy internetowe, materiały edukacyjne mogą być cennym źródłem wsparcia i informacji[11][12].
  5. Dbaj o równowagę psychiczną – choroba przewlekła wymaga adaptacji psychologicznej, warto stosować techniki relaksacyjne, medytację czy inne metody radzenia sobie ze stresem[5][13].

Podsumowanie

Przewlekła białaczka limfocytowa (CLL) jest najczęstszym rodzajem białaczki wśród osób dorosłych w Europie i Ameryce Północnej. Choroba charakteryzuje się niekontrolowanym namnażaniem i gromadzeniem dojrzałych limfocytów B we krwi, szpiku kostnym i narządach limfatycznych.

Chociaż CLL pozostaje chorobą nieuleczalną w większości przypadków, jej przebieg jest często powolny i przez długi czas może nie powodować istotnych objawów. Wielu pacjentów prowadzi aktywne życie przez wiele lat po diagnozie.

Współczesna medycyna oferuje coraz skuteczniejsze metody leczenia CLL, od tradycyjnej chemioterapii, przez immunoterapię, aż po nowoczesne terapie celowane. Wybór leczenia zależy od wielu czynników, w tym obecności specyficznych markerów genetycznych, wieku i stanu ogólnego pacjenta oraz chorób współistniejących.

Badania kliniczne odgrywają kluczową rolę w rozwoju nowych metod leczenia CLL i mogą stanowić cenną opcję dla pacjentów poszukujących alternatywnych terapii.

Życie z CLL wymaga regularnej kontroli medycznej, dbałości o zdrowie i często wsparcia ze strony bliskich. Historie pacjentów z CLL pokazują jednak, że możliwe jest prowadzenie satysfakcjonującego życia pomimo choroby.

Pamiętaj, że wiedza o chorobie i dostępnych opcjach leczenia jest kluczem do podejmowania świadomych decyzji dotyczących zdrowia. Zachęcamy do regularnych konsultacji z lekarzem hematologiem i rozważenia udziału w badaniach klinicznych, które mogą oferować dostęp do najnowszych terapii.

Słowniczek pojęć

Akalabrutynib – lek należący do grupy inhibitorów kinazy Brutona, stosowany w leczeniu CLL[7][9][8].

Allogeniczne przeszczepienie szpiku (alloSCT) – procedura, w której pacjent otrzymuje komórki macierzyste od zgodnego dawcy[3].

Antygeny – substancje rozpoznawane przez układ odpornościowy jako obce lub własne; w CLL komórki nowotworowe mają charakterystyczny zestaw antygenów (np. CD19, CD20, CD23, CD5)[3][1].

Cytometria przepływowa – technika diagnostyczna pozwalająca na identyfikację i liczenie komórek o określonych właściwościach[1].

Delecja 17p/mutacja TP53 – zmiany genetyczne związane z gorszym rokowaniem i opornością na standardową chemioterapię w CLL[7].

Ibrutynib – lek z grupy inhibitorów kinazy Brutona, stosowany w leczeniu CLL[7].

Limfocyty B – rodzaj białych krwinek odpowiedzialnych za produkcję przeciwciał; w CLL dochodzi do niekontrolowanego namnażania nieprawidłowych limfocytów B[3][1][2].

Obinutuzumab – przeciwciało monoklonalne anty-CD20 stosowane w leczeniu CLL[7][8].

Wenetoklaks – inhibitor białka BCL-2, stosowany w leczeniu CLL[7][9][8].

Zanubrutynib – nowoczesny inhibitor kinazy Brutona stosowany w leczeniu CLL[7].

Przypisy:

  1. https://www.dkms.pl/dawka-wiedzy/o-nowotworach-krwi/przewlekla-bialaczka-limfocytowa-objawy-leczenie-rokowania
  2. https://chloniak.org/przewlekla-bialaczka-limfocytowa-cll/
  3. https://hematoonkologia.pl/uploads/Raport-Biala-Ksiega-PBL.pdf
  4. https://www.youtube.com/watch?v=cfZ5iUTSUAo
  5. https://powerfulpatients.org/pl/2021/07/02/chronic-lymphocytic-leukemia-frans-clinical-trial-profile/
  6. https://glospacjenta.pl/public/media/library/162/ulotka20pbl_a520do20c_okpdf.pdf
  7. https://www.mp.pl/interna/table/016_3547
  8. https://biotechnologia.pl/farmacja/polskie-badania-nadzieja-dla-pacjentow-z-bialaczka-limfocytowa,23270
  9. https://badaniakliniczne.pl/badanie/badanie-skutecznosci-lisaftoklaksu-i-akalabrutynibu-u-pacjentow-z-przewlekla-bialaczka-limfocytowa-lub-chloniakiem-z-malych-limfocytow-po-wczesniejszym-leczeniu/
  10. https://badaniakliniczne.pl/badanie/leczenie-przewleklej-bialaczki-limfocytowej-u-pacjentow-z-nawrotem-choroby-za-pomoca-wenetoklaksu-i-akalabrutynibu-po-wczesniejszym-leczeniu-wenetoklaksem-z-immunoterapia/
  11. https://glospacjenta.pl/czytelnia/przydatne/410,pierwsza-polska-interaktywna-platforma-wyszukujaca-badania-kliniczne
  12. https://abm.gov.pl/pl/aktualnosci/2177,Zapoznaj-sie-z-materialami-edukacyjnymi-serwisu-Pacjent-w-badaniach-klinicznych.html
  13. https://powerfulpatients.org/pl/tag/cll-patient-story/